Πώς γράφουμε ένα μυθιστόρημα;

Κατά καιρούς συναντώ σε σχόλια αναγνωστών, είτε εδώ είτε στη σελίδα μου στο Facebook, την εξής ερώτηση: «Πώς μπορώ να αρχίσω να γράφω ένα μυθιστόρημα;». Όσο απλή και αυθόρμητη, όμως, κι αν είναι η εν λόγω απορία, δυστυχώς, ποτέ δεν κατάφερα να δώσω στους αναγνώστες μου κάποια ξεκάθαρη και σύντομη απάντηση. Κι αυτό γιατί οι γνώμες επ’ αυτού είναι ποικίλες και συνήθως σχετίζονται με την ιδιοσυγκρασία και τον οργανωτικό χαρακτήρα του ανθρώπου που γράφει.

Άλλοι πιστεύουν πως πριν ξεκινήσουμε θα πρέπει πρώτα να έχουμε κατασκευάσει έναν καλό σκελετό της ιστορίας μας ή έστω ένα σχεδιάγραμμα της πλοκής και άλλοι πάλι προτιμούν να μην κάνουν τίποτα και να αφήσουν απλά τους ήρωες τους να τους υποδείξουν εκείνοι το δρόμο που θα ακολουθήσει η ιστορία. Κατ’ εμέ και οι δύο απόψεις είναι σωστές, αφού – όπως συνηθίζω να επισημαίνω στις αναρτήσεις μου – δεν υπάρχει σωστό ή λάθος στη συγγραφή. Γι’ αυτό, λοιπόν, και το σημερινό ποστ δεν έχει να κάνει με αριθμημένους κανόνες και αυστηρά βήματα για το πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα, αλλά περισσότερο για μια προσωπική εξομολόγηση. Πώς άρχισα εγώ, δηλαδή, να γράφω το μυθιστόρημά μου και ποιοί ήταν οι λόγοι εκείνοι που με οδήγησαν να οργανώσω έτσι τον τρόπο δουλειάς μου. Διαβάζοντας, λοιπόν, τα ακόλουθα βήματα για το «πώς μπορούμε να γράψουμε ένα μυθιστόρημα», δεν έχετε παρά να τα σκεφτείτε, να τα σχολιάσετε και ίσως και να τα εφαρμόσετε και εσείς οι ίδιοι, αν φυσικά δείτε ότι αυτός ο τρόπος οργάνωσης είναι ο ιδανικός για εσάς.

Βήμα 1^ο: Βρίσκω την κεντρική ιδέα/θέμα της ιστορίας μου.

Για να ξεκινήσουμε να γράψουμε κάτι, πρέπει αναπόφευκτα να ξέρουμε για τί πράγμα θα μιλήσουμε. Αν δεν το κάνουμε, υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος το κείμενό μας να καταλήξει να στερείται ουσίας. Συνεπώς, πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσω μέσα μου για τί πράγμα θέλω να μιλήσω κι ύστερα να αρχίσω να μιλάω γι’ αυτό. Η κεντρική ιδέα μπορεί να είναι μια κοινωνική αδικία, η κτηνωδία ενός πολέμου, η αυστηρότητα ενός πολιτεύματος, ένα κοινωνικό πρόβλημα (πχ εθισμός, bullying, ενδοοικογενειακή βία κτλ) και άλλα πολλά.

Βήμα 2^ο: Καταγράφω τις σκέψεις μου.

Ανοίξτε ένα τετράδιο και γράψτε όοοοοοοοο,τι σας έρχεται στο μυαλό! Σκηνές, διαλόγους, γεγονότα, περιλήψεις, ατάκες, ονόματα, ιστορικά γεγονότα, μέρη, περιγραφές χαρακτήρων, τοπίων, κτιρίων,… στην κυριολεξία οτιδήποτε σχετικό με την ιστορία που θέλετε να διηγηθείτε. Οι ιδέες που μας έρχονται πάνω στον αρχικό μας ενθουσιασμό, αποτελούν την καλύτερη βάση για να “στήσουμε” την ιστορία που έχουμε σκεφτεί.

Βήμα 3^ο: Χωρίζω τις σημειώσεις μου σε ομάδες.

Αφού πια έχουμε καταγράψει όλα όσα θέλαμε στο πρόχειρό μας, το επόμενο βήμα είναι να βάλουμε σε μια σειρά όλο αυτό το χάος που δημιουργήσαμε. Να κατατάξουμε, δηλαδή, τις πρόχειρες αυτές σημειώσεις σε ομάδες (κατηγορίες), ώστε να μας είναι πιο εύκολο στο μέλλον να ανατρέχουμε σε κάθε μία από αυτές, να τις συμβουλευόμαστε και να τις εμπλουτίζουμε με περισσότερα δεδομένα.

Η ταξινόμηση και αποθήκευση όλων αυτών των πληροφοριών μπορεί να γίνει είτε ηλεκτρονικά (σε ξεχωριστούς φακέλους στον υπολογιστή), είτε χειρόγραφα (σε ξεχωριστούς πλαστικούς φακέλους τοποθετημένους στη βιβλιοθήκη). Οι 2 κύριες κατηγορίες στις οποίες συνηθίζω να χωρίζω πάντα τις σημειώσεις μου είναι η Έρευνα και η Συγγραφή. (βλέπε Εικόνα 1)

Εικόνα 1: Ταξινόμηση και αποθήκευση πρόχειρων σημειώσεων.

Στον φάκελο της Έρευνας , δημιουργώ τρεις υποφακέλους:

– Έναν με το όνομα “Γενικές Πληροφορίες”, όπου καταχωρώ όλα τα στοιχεία που σχετίζονται με την κεντρική ιδέα του μυθιστορήματός μου, καθώς και όλα τα ιστορικά και άλλα γεγονότα που σχετίζονται με τη χρονική περίοδο στην οποία λαμβάνει χώρα η ιστορία μου.

– Έναν για τους “Χαρακτήρες”, όπου τοποθετώ ό,τι έχει σχέση με την εξωτερική εμφάνιση, το παρελθόν και την ψυχολογία των ηρώων μου.

– Έναν τελευταίο υποφάκελο με το όνομα “Τόπος”, όπου καταχωρώ τις περιγραφές των τοπίων, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συνήθειες των ντόπιων κατοίκων κ.α. κατά τη χρονική περίοδο που λαμβάνει χώρα η ιστορία μου.

Ο φάκελος της “Συγγραφής”, περιλαμβάνει μόνο δύο υποφακέλους:

– Τον υποφάκελο “Αφήγηση”, όπου καταχωρώ όλες τις σημειώσεις που σχετίζονται με την πλοκή. (διάσπαρτα γεγονότα, τα οποία θεωρώ ενδιαφέροντα και έχω σκοπό κάποια στιγμή να τα αναφέρω στην ιστορία μου).

– Τον υποφάκελο “Διάλογοι”, ο οποίος περιέχει ατόφιους κάποιους μικρούς διαλόγους μεταξύ των ηρώων μου (οι οποίοι σε πρώτη φάση μου φάνηκαν ενδιαφέροντες και σκέφτηκα πως καλό θα ήταν να τους συμπεριλάβω σε κάποιο σημείο της ιστορίας μου).

Βήμα 4^ο: Εμπλουτίζω την κεντρική ιδέα με περισσότερες πληροφορίες.

Αφού πλέον έχουμε κατατάξει τις σημειώσεις μας σε κατηγορίες, δεν έχουμε παρά να πάμε στον φάκελο “Γενικές Πληροφορίες” και να ελέγξουμε τί λείπει από την κεντρική μας ιδέα. Μόλις εντοπίσουμε τα στοιχεία που μας λείπουν, τότε προχωράμε σε επιπλέον έρευνα με σκοπό να την εμπλουτίζουμε όσο περισσότερο μπορούμε. Για παράδειγμα, αν το θέμα μας διαπραγματεύεται την ενδοοικογενειακή βία, θα πρέπει να εμβαθύνουμε τόσο ώστε να νιώσουμε πως γνωρίζουμε αρκετά καλά τα χαρακτηριστικά και τις παραμέτρους του εν λόγω φαινομένου. Η ψυχοσύνθεση των ηρώων μας αναπόφευκτα θα «χτιστεί» γύρω από αυτή την κεντρική ιδέα (εμπλουτισμός υποφακέλου “Χαρακτήρες”) και κατ’ επέκταση και τα γενικότερα χαρακτηριστικά του τόπου και του χρόνου που διαδραματίζεται η ιστορία μας (εμπλουτισμός υποφακέλου “Τόπος”).

Πιο συγκεκριμένα, έχοντας υπόψη το προφίλ του θύτη και το προφίλ του θύματος στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, θα δομήσουμε την ψυχοσύνθεση των ηρώων μας (βάναυσος σύζυγος – υποτακτική σύζυγος). Ομοίως, ανάλογα με το πότε και το πού διαδραματίζεται η ιστορία μας θα αναζητήσουμε τις απόψεις των κατοίκων και την γενικότερη αντίληψη που υπήρχε γύρω από αυτό το φαινόμενο εκείνα τα χρόνια. Δεν έχει νόημα να σπαταλάμε την έρευνά μας σε ζητήματα που δεν σχετίζονται άμεσα με το θέμα μας. Το αν, για παράδειγμα, οι κάτοικοι ενός τόπου κατά το έτος που εξελίσσεται η ιστορίας μας, ασχολούνταν π.χ. με την εκτροφή μανιταριών κι όχι τόσο με το εμπόριο της φράουλας, ίσως να μην χρειάζεται καν να αναφερθεί, αφού δεν βοηθά άμεσα την πλοκή. Αν, όμως οι άντρες της περιοχής συνήθιζαν εκείνα τα χρόνια να είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην κατανάλωση αλκοόλ (γεγονός που οδηγεί ευκολότερα σε βίαια ξεσπάσματα εναντίον της συζύγου) τότε πρέπει να αναφερθεί γιατί σίγουρα θα επηρεάσει έμμεσα ή άμεσα την πλοκή μας.

Το συγκεκριμένο βήμα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά βήματα και το πιο πιθανό είναι να εξακολουθήσουμε να το εμπλουτίζουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής, όσο καλά κι αν το έχουμε προετοιμάσει από την αρχή. Δεν μας συμφέρει να τεμπελιάζουμε στο ζήτημα της έρευνας διότι, όσο περισσότερο ερευνούμε πάνω στην κεντρική μας ιδέα, τόσο πιο αληθοφανή καταλήγει να είναι και η ιστορία μας.

Βήμα 5^ο: Φτιάχνω το σχεδιάγραμμα/χρονοδιάγραμμα της πλοκής μου

Σιγά σιγά φτάνουμε στο πιο ενδιαφέρον και το πιο διασκεδαστικό κομμάτι της προετοιμασίας μας. Το σχεδιάγραμμα/χρονοδιάγραμμα της πλοκής μας δεν είναι τίποτα άλλο από όλα εκείνα τα γεγονότα που συνέβησαν και πρόκειται να συμβούν στην ιστορία που θα διηγηθούμε, ταξινομημένα σε χρονολογική σειρά. (Εικόνα 2) Συμβουλευόμαστε τις σκόρπιες σημειώσεις γεγονότων που έχουμε καταχωρήσει στον υποφάκελο “Αφήγηση” κι ύστερα τοποθετούμε το κάθε συμβάν στη σωστή χρονολογική του σειρά, εμπλουτίζοντας παράλληλα και το χρονικό παζλ της ιστορίας μας με όσα κομμάτια (γεγονότα) λείπουν. Είναι σημαντικό να τηρήσουμε μια αυστηρή χρονολογική σειρά των γεγονότων που σημειώνουμε, προσθέτοντας επίσης και όλα εκείνα τα συμβάντα που ενδεχομένως να μην έχουμε καν την πρόθεση να αναφέρουμε. Είτε συνέβησαν παρασκηνιακά, είτε σε κάποια ασήμαντη στιγμή στο παρελθόν των ηρώων μας, δεν παύουν να είναι γεγονότα που προσέφεραν εμπειρίες στους ήρωες μας, συνεπώς πρέπει να κατέχουν μια ξεκάθαρη θέση στο χρονοδιάγραμμα της ιστορία μας, αν δεν θέλουμε να υποπέσουμε μετά σε τυχόν λάθη στην αφήγηση. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία του τόπου κατά τη χρονική περίοδο που περιγράφουμε. Είναι απαραίτητο να τα σημειώσουμε και αυτά, δεδομένου ότι κανένας άνθρωπος δεν μένει αμέτοχος μπροστά στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις του τόπου του, συνεπώς ίσως σε κάποια στιγμή της πλοκής ο κεντρικός μας ήρωας να αναγκαστεί να κάνει κάποιο σχόλιο γύρω από τα γεγονότα αυτά.

Εικόνα 2: Χρονοδιάγραμμα πλοκής στο Excel. Εκτός από τα Γεγονότα 1-8 της πλοκής, σημειώνω και τα υπόλοιπα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν εκείνη την περίοδο στην Ελλάδα (π.χ. υπογραφή μνημονίου)

Βήμα 6^ο: Επιλέγω μια «δυνατή» στιγμή, ώστε να ξεκινήσω το μυθιστόρημά μου.

Με το που ολοκληρώσουμε το χρονοδιάγραμμα της ιστορίας μας, ρίχνουμε μια προσεχτική ματιά σε όλα τα γεγονότα που το αποτελούν και διαλέγουμε την πιο «δυνατή» του στιγμή. Ένας φόνος, ένας χωρισμός, μια διαμάχη είναι κάποια από τα παραδείγματα μιας δυνατής συναισθηματικά σκηνής που θα αποτελέσει και το σημείο εκκίνησης της ιστορίας μας. Το πρώτο κεφάλαιο πρέπει να εντυπωσιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον αναγνώστη μας, συνεπώς πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στη σκηνή με την οποία θα ξεκινήσουμε. Αν η σκηνή αυτή συμπίπτει με το πρώτο συμβάν του χρονοδιαγράμματος μας, τότε η υπόλοιπη αφήγηση δεν έχει παρά να κυλήσει εύκολα και ομαλά για εμάς. Αν πάλι, το σημείο εκκίνησης του μυθιστορήματός μας έπεται άλλων γεγονότων, τότε όσα διαδραματίστηκαν πριν από αυτή, θα αναγκαστούμε να βρούμε έναν έξυπνο τρόπο να τα αναφέρουμε κάπου αργότερα (με κάποιο φλας-μπακ ίσως).

Βήμα 7^ο: Ελέγχω αν τα βασικά γεγονότα του σχεδιαγράμματος συμφωνούν με τη Δομή του Μυθιστορήματος

Παίρνοντας σαν βάση το γράφημα της Δομής του Μυθιστορήματος, εντοπίζουμε τα κύρια γεγονότα του σχεδιαγράμματος και τα αντιστοιχούμε στα κύρια σημεία του γραφήματος (Σημείο Εκκίνησης, Πρόκληση, 1^ο Σημείο Καμπής, 2^ο Σημείο Καμπής, Αποκαλύψεις, Κλιμάκωση, Τέλος). (Εικόνα 3). Αυτό θα μας βοηθήσει στο να διατηρήσουμε μια ισορροπία ανάμεσα στα επιμέρους τμήματα του μυθιστορήματός μας, ώστε να μην αναπτύξουμε κατά λάθος κάποια τμήματα του περισσότερο από κάποια άλλα. Για παράδειγμα, αν παρατηρήσουμε ότι τα γεγονότα που αναλύονται στις “Δοκιμασίες, Προκλήσεις, Εμπόδια” είναι πολύ περισσότερα σε σχέση με αυτά που περιγράφονται στη “Δράση και Διαμάχες”, τότε ίσως να χρειαστεί να κάνουμε κάποιο ξεσκαρτάρισμα, αφαιρώντας περιστατικά τα οποία δεν θεωρούνται και τόσο σημαντικά.

Εικόνα 3: Το γράφημα της δομής έχει τοποθετηθεί πάνω ακριβώς από το χρονοδιάγραμμα της πλοκής και όλα τα γεγονότα έχουν αντιστοιχηθεί με τα κύρια σημεία της δομής. Το Γεγονός 3 αποτελεί μια “δυνατή” στιγμή, άρα ορίστηκε ως σημείο εκκίνησης. Συνεπώς, τα Γεγονότα 1-2 θα αναφερθούν μες στην αφήγηση, πιθανότατα ως φλας-μπακ.

Βήμα 8^ο: Χωρίζω το σχεδιάγραμμά μου σε κεφάλαια.

Τώρα που το σχεδιάγραμμα της πλοκής ταυτίζεται με τη Δομή του Μυθιστορήματος, μπορούμε να αρχίσουμε να χωρίζουμε την ιστορία μας σε κεφάλαια. Ενδεικτικά αναφέρω ότι ένα μυθιστόρημα χωρίζεται κατά μέσο όρο σε 12 – 15 κεφάλαια, τα οποία αποτελούνται από 20 – 25 σελίδες (μ.ο.). Κάθε κεφάλαιο πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο και ξεκάθαρο θέμα, να μιλά δηλαδή γύρω από μια συγκεκριμένη κίνηση ή απόφαση του πρωταγωνιστή. Δεν πρέπει να αναφέρονται και να αναλύονται ταυτόχρονα πολλά και σημαντικά γεγονότα στο ίδιο κεφάλαιο, διότι τις περισσότερες φορές καταλήγουν να κουράζουν και να μπερδεύουν τον αναγνώστη. Μόλις, λοιπόν, ξεκαθαρίσουμε ποιά γεγονότα θα μπουν σε ποιό κεφάλαιο, τότε θα πρέπει να δούμε και τί θα κάνουμε με τα γεγονότα που συνέβησαν πριν το σημείο εκκίνησης της ιστορίας μας. Είτε τοποθετηθούν σε φλας-μπακ, είτε σε κάποιο διάλογο μεταξύ των ηρώων μας, πρέπει να βρεθεί ο κατάλληλος χώρος, ώστε να μην «χαλάσει» η συνοχή της αφήγησης.

Βήμα 9^ο: Επιλέγω την οπτική γωνία και τρόπο αφήγησης.

Σε κάθε ιστορία υπάρχει ένας αφηγητής. Ένας διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη, το πλασματικό εκείνο πρόσωπο που μεταφέρει στον αναγνώστη τα όσα ακούει και βλέπει.

Η οπτική γωνία έχει να κάνει με τη θέση από την οποία “κοιτάζει” ο αφηγητής τα δρώμενα. Μπορεί να πρόκειται για: (α) έναν Αφηγητή-Θεό (ή αφηγητή παντογνώστη), ο οποίος γνωρίζει, ή μάλλον λέει, περισσότερα από όσα ξέρει οποιοδήποτε από τα πρόσωπα της ιστορίας μας, (β) έναν Αφηγητή-Άνθρωπο, ο οποίος ταυτίζεται με ένα από τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην ιστορία μας και αφηγείται τα γεγονότα μόνο από τη δική του οπτική γωνία, ή (γ) έναν Αφηγητή-Πράγμα, ο οποίος γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας, χωρίς να έχει “πρόσβαση” στις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.

Το πρόσωπο στον οποίο μιλάει ο αφηγητής σχετίζεται με τον τρόπο αφήγησης κι έτσι διακρίνουμε κι εδώ τρία είδη: (α) την αφήγηση σε α’ πρόσωπο, (β) την αφήγηση σε β’ πρόσωπο και την (γ) αφήγηση σε γ’ πρόσωπο.

Η επιλογή των παραπάνω τεχνικών αφήγησης έχει να κάνει με τον τρόπο που εμείς νιώθουμε καλύτερα να διηγηθούμε την ιστορία μας. Αν δούμε ότι δυσκολευόμαστε να πάρουμε μια απόφαση κοιτάζοντας τους παραπάνω ορισμούς, τότε δεν έχουμε παρά να καθίσουμε και να γράψουμε μερικές πρόχειρες σελίδες του μυθιστορήματός μας. Κοιτάζοντάς τες ύστερα θα διακρίνουμε σε ποιές από τις παραπάνω κατηγορίες ανήκει η αφήγησή μας, και έτσι θα συνεχίσουμε να γράφουμε σύμφωνα με αυτό το μοτίβο.

Βήμα 10^ο: Ξεκινάω να γράφω

Κι έφτασε πια η πολυπόθητη στιγμή όπου θα ξεκινήσουμε να γράφουμε το πρώτο μας κεφάλαιο. Η ανάπτυξη ενός κεφαλαίου δεν είναι τίποτα άλλο παρά συνεχείς εναλλαγές αφήγησης, περιγραφής και διαλόγων, με τρόπο ώστε να μην γίνεται καμία από αυτές τις μορφές του λόγου κουραστική ή μονότονη (διατήρηση ισορροπίας).

Ως μετέπειτα βήματα μπορούν να χαρακτηριστούν η Διόρθωση, η Επιμέλεια και άλλα πολλά, όμως θα προτιμούσα να ολοκληρώσω την σημερινή μου ανάρτηση εδώ, χωρίς να σας κουράσω παραπάνω. Ελπίζω ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης και συγγραφής ενός μυθιστορήματος να σας φάνηκε κατανοητός και εύκολος και ελπίζω να ακούσω και από εσάς σχόλια, αλλά και προτάσεις βελτίωσής του. Μέχρι την επόμενη μου ανάρτηση, εύχομαι σε όλους καλή και δημιουργική συνέχεια!!

© Μιχελακάκη Μαρία

Πηγές:

• Μαρία Παπαλεοντίου, (2014), “Ο Λογοτεχνικός Γραμματισμός στην Πεζογραφία. Στοιχεία θεωρίας της αφήγησης (σημειώσεις για τον εκπαιδευτικό)”
• Ευγενία Μπούσια, (2010), “Τα αφηγηματικά Κείμενα: Δομή και Τεχνικές Ανεπτυγμένης αφήγησης. Μια διδακτική πρόταση: Εφαρμογή της αφηγηματικής υπερδομής στο «Μικρό Πρίγκιπα» του Antoine de Saint – Exupéry”, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Πατρών
• Σημειώσεις για τη δημιουργία χρονοδιαγράμματος στο Excel: Wittwer, J.W., “How to Creat a Timeline in Excel” from Vertex42.com, Sep 2, 2005, http://www.vertex42.com/ExcelArticles/create-a-timeline.html