Συζητώντας με μια επιμελήτρια λογοτεχνικών βιβλίων…

Όπως πολύ σωστά καταλάβατε και από τον τίτλο, στην σημερινή ανάρτηση δεν έχω σκοπό να ασχοληθώ με συμβουλές, τεχνικές ή άλλες περιπέτειες που αφορούν στη συγγραφή, αλλά με ένα θέμα που απασχολεί όλους εμάς τους επίδοξους συγγραφείς και δεν είναι άλλο από την επιμέλεια του βιβλίου μας. Για κάποιους μπορεί να είναι μια αναγκαία διαδικασία – αφού ουσιαστικά θα προστεθούν όλες εκείνες οι απαραίτητες πινελιές που θα κάνουν την ιστορίας μας ενδιαφέρουσα προς τον αναγνώστη – όμως υπάρχουν και κάποιοι που τρέφουν μια φοβία απέναντι στους επιμελητές εκδόσεων. Οι προκαταλήψεις πολλές και για να μπορέσω να τις καταρρίψω μέσω αυτού του ποστ, δεν είχα παρά να ζητήσω τη βοήθεια της Φωτεινής, που είναι μεταφράστρια και επιμελήτρια λογοτεχνικών κειμένων και blogger στο ιστολόγιο «METAPHRASI – Minding the (Linguistic) Gap»

Φωτεινή μου, καλησπέρα. Κατ’ αρχάς να σε ευχαριστήσω για την τιμή που μου έκανες να δεχτείς να φιλοξενηθείς στις σελίδες του blog μου (είναι η πρώτη συνέντευξη που παίρνω όποτε ελπίζω να είσαι επιεικής μαζί μου) και κατά δεύτερον να σε συγχαρώ για το υπέροχο (και πολύχρωμο) ιστολόγιο που διατηρείς εδώ και ένα χρόνο στην πλατφόρμα του wordpress.

Μαρία μου, η τιμή είναι δική μου! Σε καμία περίπτωση δεν θεωρώ τον εαυτό μου αυθεντία αλλά χαίρομαι πολύ όταν μέσα από την εμπειρία μου στον εκδοτικό χώρο μου δίνεται η ευκαιρία να βοηθήσω ή ακόμα και απλώς να συζητήσω με άτομα που ενδιαφέρονται για το βιβλίο και τις εκδόσεις!

Ξεκινάω εν τάχει με την πρώτη μου ερώτηση η οποία είναι η εξής: Μόλις έχω γράψει ένα μυθιστόρημα και έχω κατοχυρώσει τα πνευματικά του δικαιώματα. Τι κάνω μετά; Σε ποιον απευθύνομαι και τι επιλογές έχω σχετικά με την έκδοση του.

Πρώτον, συγχαρητήρια για την ολοκλήρωση (έστω και υποθετική)! Απαιτεί μια ωριμότητα το να ξέρει κανείς πότε να σταματάει τις συνεχείς αλλαγές και προσθήκες/αφαιρέσεις. Άλλωστε είναι γνωστό πως ένα βιβλίο ή ένα έργο τέχνης δεν τελειώνει ποτέ.

Λοιπόν, οι επιλογές είναι οι εξής: θα πρέπει πρώτα να αποφασίσει κανείς αν θα αναθέσει σε κάποιον ατζέντη την προώθηση του έργου του ή αν θα το κάνει μόνος/η του. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλοί πράκτορες που να κάνουν αυτή τη δουλειά – το εξωτερικό είναι πιο διαδεδομένο- άρα πάμε στο επόμενο βήμα: ανάλογα με το είδος του βιβλίου που έχει γράψει κανείς –και αυτό είναι πολύ σημαντικό βήμα- θα πρέπει να κάνει μία έρευνα στον εκδοτικό χώρο, κάτι πολύ εύκολο με τις σημερινές επιλογές του διαδικτύου, για να δει ποιοι εκδοτικοί οίκοι έχουν βιβλία με παρόμοια θεματολογία με τη δική του. Σε αυτούς πρέπει να απευθυνθεί πρώτα.

Τρίτον, αποφασίζει αν θα προσπαθήσει να το εκδώσει σε έναν παραδοσιακό εκδοτικό οίκο ή θα ακολουθήσει την οδό της αυτοέκδοσης, όπως πολύ συχνά γίνεται τελευταία. Τέταρτον, φτιάχνει μια ωραία παρουσίαση με έκταση μίας σελίδας, με τίτλο, υπότιτλο, μικρή περίληψη και μικρό βιογραφικό του και φυσικά στοιχεία επικοινωνίας και τη στέλνει μαζί με το έργο του στους εκδοτικούς που έχει επιλέξει ανάλογα με τις οδηγίες που θα βρει στις ιστοσελίδες τους για την αποστολή (π.χ κάποιοι δέχονται μόνο έντυπα, κάποιοι μόνο ηλεκτρονικά κ.λπ.).

Διαβάζοντας το άρθρο σου «Who is who in publishing – μικρό γλωσσάρι εκδοτικών όρων» που ανάρτησες πρόσφατα στο blog σου μου δημιουργήθηκε η εξής απορία: Ποιά είναι ακριβώς η διαδικασία που ακολουθείται στους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους; Ποιός επαγγελματίας θα παραλάβει αρχικά το προσχέδιο του βιβλίου μου και τί αλλαγές πρόκειται να γίνουν στη συνέχεια;

Όταν το έργο φτάσει στον εκδοτικό οίκο (είτε ταχυδρομικά είτε ηλεκτρονικά), το αναλαμβάνει ο υπεύθυνος/η παιδικού βιβλίου/λογοτεχνίας κ.ο.κ., ανάλογα με το είδος του έργου. Όταν το διαβάσει, αν δεν του αρέσει, ο συγγραφέας θα λάβει μια επιστολή απόρριψης. Αν του αρέσει θα τρέξει γρήγορα στον εκδότη και θα του το παρουσιάσει. Στη συνέχεια θα σας καλέσουν για να κλείσετε ένα ραντεβού, να μιλήσετε και να διαπραγματευτείτε το συμβόλαιο! Ζήτω!

Μετά την υπογραφή του συμβολαίου ακολουθεί μια μικρή συζήτηση με τον υπεύθυνο εκδόσεων για διάφορα θέματα που μπορεί να προκύψουν ανάλογα με το θέμα του βιβλίου π.χ. την έκταση. Έπειτα το βιβλίο το αναλαβάνει ο επιμελητής, που το περνάει από μια πρώτη διόρθωση και πάλι συζητάει μαζί σου αν χρειαστεί διάφορα θέματα π.χ. αν παρατηρήσει κάτι που θα πρότεινε να προστεθεί/αφαιρεθεί κ.λπ. Αν θέλεις και το έχεις ζητήσει μπορείς να δεις ένα τελικό αρχείο για να εγκρίνεις τις τυχόν αλλαγές. Τέλος, αρχίζει η αναζήτηση του καταλληλότερου τίτλου, εξωφύλλου και περίληψης (υλικού μάρκετινγκ του βιβλίου δηλαδή) κι εδώ ίσως χρειαστεί να είστε προετοιμασμένοι για μια μικρή «μάχη» με την καλή εννοια! Είναι πολύ δημιουργικό κομμάτι και ο εκδότης μπορεί να έχει στο νου του εμπορικά κριτήρια αλλά έχει εμπειρία και φυσικά δε θέλετε το βιβλίο σας να «χαθεί» εξαιτίας ενός κακού εξωφύλλου έτσι δεν είναι; Οπότε εδώ υπάρχει μεγάλη συνεργασία και πολλές συζητήσεις.

Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σου, ποιά είναι τα κυριότερα λάθη στα οποία υποπίπτει ένας πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας;

Πρώτο και ΠΟΛΥ σημαντικό: τα ορθογραφικά λάθη! Είναι αδύνατον να διαβάσει κανείς και να ευχαριστηθεί χειρόγραφο όταν κάθε τρεις και λίγο υπάρχουν εξόφθαλμα λάθη και κακή σύνταξη. Επηρεάζουν πολύ αρνητικά την απόφαση σχετικά με την έκδοση.

Δεύτερο, αν και σχετικό, η προχειρότητα. Είναι σημαντικό να έχεις ολοκληρώσει το βιβλίο σου αλλά δεν είναι ωραίο να υπάρχουν ασυνέχειες, διπλά ονόματα, λάθος τοπωνύμια και γενικά πράγματα που δείχνουν ότι δεν έγινε η απαραίτητη έρευνα πριν την παρουσίαση του έργου.

Ως συγγραφέας, ποιά είναι τα λάθη που μπορώ να διορθώσω μόνη μου, ώστε το χειρόγραφό μου να καταλήξει όσο το δυνατόν πιο άρτιο στα χέρια ενός επιμελητή;

Όπως και παραπάνω, τα ορθογραφικά, η σύνταξη, η μορφοποίηση του κειμένου. Είναι πολύ όμορφο να λαμβάνει κανείς περιποιημένα κείμενα που διευκολύνουν την ανάγνωση. Και μια καλή έρευνα των πηγών και των πραγματολογικών στοιχείων αν υπάρχουν.

Και μιας και ανέφερα το θέμα της έρευνας, να διευκρινίσω ότι ο επιμελητής αναλαμβάνει να ελέγξει ιστορικές ασυνέχειες (π.χ. αν κάποιος γράφει ότι ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε το 1940 πρέπει να το εντοπίσει) αλλά δεν είναι υποχρεωμένος να ξέρει την παραμικρή λεπτομέρεια για την τέχνη της υποδηματοποιίας για παράδειγμα. Ο συγγραφέας κάνει την πιο σημαντική έρευνα και ο επιμελητής θα το ξαναδεί. Αν όμως υπάρχουν πολλοί όροι, π.χ. ιατρικοί, μουσικοί, επιστημονικοί ίσως θελήσει και ο εκδότης να το δώσει σε έναν ειδικό για να είναι σίγουρος.

Ένα πολύ κακογραμμένο κείμενο, τί πιθανότητες έχει να «σωθεί» από έναν επιμελητή;

Εξαρτάται. Ένας επιμελητής που δουλεύει σε εκδοτικό οίκο δεν θα αφιερώσει χρόνο να κάνει τη δουλειά που έπρεπε να έχει κάνει ο συγγραφέας – δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. Ένα πολύ κακογραμμένο κείμενο άλλωστε δύσκολα θα πάρει το δρόμο προς την έκδοση. Παρόλα αυτά, αν ο επιμελητής μπει στη διαδικασία αυτή και έχει διάθεση και χρόνο, μπορεί να βελτιώσει πάρα πολύ ένα κακό κείμενο. Θα το αλλάξει πάρα πολύ φυσικά για να γίνει αυτό.

Οι περισσότεροι συγγραφείς τρέμουν στην ιδέα ότι ο επιμελητής θα επέμβει σε θέματα πλοκής, επιμένοντας να αλλάξει τμήματα στην υπόθεση της ιστορίας. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Στην Ελλάδα όχι. Ο επιμελητής μπορεί να κάνει κάποιες προτάσεις στην πλοκή, τα κεφάλαια κ.λπ. αλλά δε θα παρέμβει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του συγγραφέα και πάλι μόνο εάν:

α) χωρίς αυτές τις αλλαγές το βιβλίο δεν μπορεί να εκδοθεί ή

β) υπάρχει πρότερη σχετική συμφωνία, αν δηλαδή ο συγγραφέας τον προσλάβει (ως ελεύθ. επαγγελματία) για να του κάνει αυτή τη δουλειά.

Ζήτημα «απόρριψη». Ποιά είναι τα κυριότερα λάθη που κάνουν οι συγγραφείς με αποτέλεσμα να λαμβάνουν από τον Εκδοτικό Οίκο μια επιστολή απόρριψης;

Επιμέλεια, επιμέλεια, επιμέλεια. Το πιο σημαντικό κομμάτι! Δεύτερον η προσέγγιση, τα ελλιπή στοιχεία, η προκλητική γλώσσα, η προχειρότητα. Επίσης, η έρευνα: δεν έχει νόημα να στείλουμε ποίηση σε εκδότη που βγάζει fantasy και το αντίστροφο.

Τέλος να σημειώσω ότι με δεδομένη την κρίση στον ελληνικό εκδοτικό χώρο, αλλά και πριν από αυτή, η απόρριψη ενός έργου δε σημαίνει οπωσδήποτε ότι το έργο δεν ήταν καλό. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί ένας εκδότης να αποφασίσει να μη βγάλει ένα κείμενο και μην ξεχνάτε ότι πολλοί συγγραφείς όπως η Τζ. Ρόουλινγκ, η Κάθριν Στόκετ (The Help) και πολλοί άλλοι παλιότεροι και σπουδαιότεροι (Τζ. Τζόις π.χ.) απορρίφθηκαν δεκάδες φορές πριν καταφέρουν να εκδοθούν και να κάνουν την τεράστια επιτυχία που σημείωσαν στη συνέχεια. Γι’ αυτό να πιστεύετε στον εαυτό σας και να μην το βάζετε κάτω! Καλή επιτυχία!

© Μιχελακάκη Μαρία

Η Φωτεινή Μοσχή είναι μεταφράστρια και επιμελήτρια βιβλίων.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε το site ή το blog της.